Misverstanden

Om maar met twee misverstanden te beginnen: Zaans stikwerk zou veel in de Zaanstreek voorkomen. Dat is echter niet waar, je komt het in alle regio’s en musea tegen in Nederland. Het Zaans museum heeft een relatief kleine collectie. Het is ook niet waar dat er in de Zaanstreek ateliers waren. In sommige boeken wordt dat beweerd.Maar wat is nu wel waar over Zaans stikwerk?

Stiksters

Er waren in de 18e eeuw individuele deken- en rokken ‘stiksters’ die mogelijk ook patronen tekenden voor Zaans stikwerk, maar specifiek Zaans is dit niet.

Kleding van Zaans stikwerk was een luxe – alleen de rijken konden dit betalen. Veel kleding komt uit de buurt van Marseille (het heette Point de Marseille)- waar wel ateliers waren. Dit werk onderscheidt zich van het Hollandse werk, door diverse kenmerken.

Zaans stikwerk is een voorloper van de nu zo populaire boutis – een techniek die in de 19e eeuw begon.

Stiksteken en rijgsteken

In de meeste handwerkboeken wordt Zaans stikwerk omschreven als een techniek waarbij het motief in stiksteken uitgevoerd wordt en de ondergrond in rijgsteken. Rijgsteken maken werkt natuurlijk veel sneller dan stiksteken. Je krijgt met rijgsteken een minder duidelijk reliëf, maar dat contrasteert mooi met het motief dat er dan duidelijker uitspringt.

Vaak zie je echter dat veel hoofdmotieven, net als de ondergrond ook in rijgsteken gewerkt zijn.
En er zijn ook voorwerpen waarvan zowel het hoofdmotief als de ondergrond helemaal in stiksteken gemaakt zijn.
Het omgekeerde – motief in rijgsteken en ondergrond in stiksteken komt echter niet voor.

Tekst en afbeelding: Inge Bosman – Zaandam